Di tích Địa điểm thành lập Chi bộ An Nam Cộng sản Đảng Cờ Đỏ tọa lạc tại ấp Thới Hòa, thị trấn Cờ Đỏ, huyện Cờ Đỏ, thành phố Cần Thơ.

Tháng 9 năm 1929 Đặc ủy An Nam Cộng sản Đảng Hậu Giang được thành lập, với nhiệm vụ xây dựng cơ sở Đảng các tỉnh để lãnh đạo phong trào cách mạng trên toàn miền Hậu Giang. Để nhân rộng tổ chức Đảng, Đặc ủy quyết định chọn Đồn điền Cờ Đỏ thuộc làng Thới Đông, quận Ô Môn (nay là thị trấn Cờ Đỏ, huyện Cờ Đỏ, thành phố Cần Thơ) để xây dựng tổ chức cộng sản đầu tiên của tỉnh Cần Thơ, bởi lẽ Đồn điền Cờ Đỏ là nơi tập trung mâu thuẫn sâu sắc, cao độ giữa nông dân tá điền với chủ điền Tây và là điều kiện thuận lợi để vận động giác ngộ tổ chức quần chúng theo cách mạng.

Đồn điền Cờ Đỏ là vùng đất rộng lớn có diện tích 8.000 ha do chủ điền Tây Paul Eméry chiếm đoạt đất của nông dân lập đồn điền. Để làm hiệu phân biệt ranh đất, chúng cho cắm cờ đỏ, cờ trắng, cờ vàng … do đó dân địa phương căn cứ vào màu cờ và gọi nơi đây là Đồn điền Cờ Đỏ.

Trong Đồn điền Cờ Đỏ, chúng cử cặp - rằn (caporal) và bọn bảo vệ đi sục sạo và kiểm tra chặt chẽ không cho tá điền đem lúa bán ra ngoài hay gửi nơi khác, hoặc trả nợ với nhau. Nông dân bị thất mùa lại tiếp tục vay nặng lãi, lâm vào cảnh cơm không đủ ăn, áo không đủ mặc, sưu cao, thuế nặng, nợ nần ngày càng chồng chất, suốt đời bị cột chặt vào đồn điền với kiếp tá điền, không một tấc đất cắm dùi, thậm chí khi cha mẹ chết không nơi chôn cất, phải lén lút lấp ở lung bàu… Hàng ngàn lao động đi làm thuê, rất nặng nhọc, tiền công rẻ mạt không đủ sống nên kiệt sức, ốm đau, chết không nơi chôn cất. Nỗi đớn đau, căm hờn bọn thực dân, phong kiến ngày càng chồng chất, người dân khát khao có một cuộc đổi đời, mong muốn có những người yêu nước hướng dẫn đấu tranh chống cường quyền áp bức bóc lột để thoát khỏi đói nghèo khổ cực, cảnh trâu cày, ngựa cưỡi. Từ thực trạng trên, Đồn điền Cờ Đỏ là nơi “có áp bức là có đấu tranh” - nơi những hạt giống đỏ cách mạng được gieo mầm.

Trong thời gian này, chủ điền Tây Paul Eméry cho cất một lẫm lúa lớn 21 gian cao 14 m để chứa lúa thu góp vơ vét trong nông dân; xây dựng các cơ sở cơ khí, nhà máy xây xát tại Cờ Đỏ. Chúng mướn hàng ngàn lao động làm thuê. Đây là điều kiện thuận lợi cho các đồng chí cán bộ của Đảng hòa nhập vào những người cu-li làm thuê và tá điền nghèo khổ để vận động tuyên truyền giác ngộ cách mạng, xây dựng cơ sở Đảng nơi đây.

Vào đêm ngày 10 tháng 11 năm 1929 tại căn chòi nhỏ gần lẫm lúa Đồn điền Cờ Đỏ, Chi bộ An Nam Cộng sản Đảng ở Cờ Đỏ được thành lập do đồng chí Hà Huy Giáp làm Bí thư. Chi bộ được giao nhiệm vụ giúp cho Đặc ủy Hậu Giang nắm tình hình lực lượng nông dân trong đồn điền Tây và những âm mưu thủ đoạn bóc lột nông dân và người lao động đến cùng kiệt của bọn thực dân, tay sai, tuyên truyền, vận động, giáo dục nâng cao giác ngộ cách mạng trong quần chúng nông dân sẵn sàng đứng dưới ngọn cờ quang vinh của Đảng, đấu tranh giành độc lập tự do cho Tổ quốc.

Sau bốn tháng tích cực hoạt động, các đồng chí trong Chi bộ An Nam Cộng sản Đảng Cờ Đỏ đã tuyên truyền vận động nâng cao giác ngộ cách mạng cho đông đảo bà con nông dân lao động, tổ chức nhiều cuộc đấu tranh thắng lợi như: đòi trả công lao động đúng thời hạn, chống bọn cặp - rằn mua lúa rẻ và vơ vét hết lúa gạo của tá điền thắng lợi. Từ đó các đồng chí đã chọn lọc đưa nhiều quần chúng vào các tổ chức Thanh niên, Phụ nữ, Nông dân phản đế, Công hội đỏ. Từ khi có tổ chức, phong trào đấu tranh của nông dân lao động ngày càng dâng cao, giành nhiều thắng lợi.

Sau khi các tổ chức Đảng ở ba miền được thống nhất thành Đảng Cộng sản Việt Nam, Chi bộ An Nam Cộng sản Đảng ở Cờ Đỏ được cấp trên cho phép chuyển thành Chi bộ Đảng Cộng sản Việt Nam ở Cờ Đỏ, quận Ô Môn, tỉnh Cần Thơ.

Chi bộ An Nam Cộng sản Đảng Cờ Đỏ là chi bộ Đảng đầu tiên ở Cần Thơ. Sự ra đời của Chi bộ An Nam Cộng sản Đảng Cờ Đỏ là thắng lợi của công tác tập hợp lực lượng, rèn luyện và tổ chức xây dựng cơ sở cách mạng trong quần chúng, góp phần quan trọng đối với sự phát triển và thống nhất ba tổ chức Đảng ở Việt Nam thành Đảng Cộng sản Việt Nam năm 1930. Với ý nghĩa trên, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định số 3824/QĐ-BVHTTDL, ngày 31/10/2013 xếp hạng Địa điểm thành lập Chi bộ An Nam Cộng sản Đảng Cờ Đỏ là Di tích lịch sử cấp quốc gia.

Nhằm ghi dấu sự kiện lịch sử quan trọng của địa phương và giáo dục truyền thống cách mạng cho các thế hệ hôm nay và mai sau, hiện nay thành phố Cần Thơ đang triển khai xây dựng Khu di tích Chi bộ An Nam Cộng sản Đảng Cờ Đỏ tại thị trấn Cờ Đỏ. Khu di tích được xây dựng, sẽ là địa điểm giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ, nơi sinh hoạt văn hóa của đông đảo bà con và du khách gần xa gần xa.

Trần Hữu Tồn