Di tích lịch sử Cơ quan Đặc ủy An Nam Cộng sản Đảng Hậu Giang (gọi tắt là Đặc ủy Hậu Giang) tọa lạc tại đường Bùi Hữu Nghĩa, phường Bình Thủy, quận Bình Thủy, thành phố Cần Thơ.

Tổ chức “Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên” được Bác Hồ thành lập vào tháng 6/1925 và hoạt động ngày một phát triển. Đến giữa năm 1929, “Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên” đã hoàn thành nhiệm vụ chuẩn bị về tư tưởng và tổ chức cho việc thành lập Đảng Cộng sản ở Việt Nam.

Tại Đại hội Tổng bộ “Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên” từ ngày 01 – 09/5/1929 ở Hương Cảng (Trung Quốc) đã xuất hiện xu hướng cần phải thành lập một Đảng Cộng sản thống nhất để lãnh đạo phong trào cách mạng trong nước đang ngày một phát triển, nhưng không thành. Sau Đại hội, miền Bắc thành lập “Đông Dương Cộng sản Đảng” vào tháng 6/1929; miền Nam thành lập “An Nam Cộng sản Đảng” vào tháng 8/1929.

Đầu tháng 9/1929, đồng chí Châu Văn Liêm đại diện “An Nam Cộng sản Đảng” về Cần Thơ liên hệ với cơ sở An Nam Cộng sản Đảng để chuẩn bị hình thành một tổ chức trực tiếp chỉ đạo phong trào cách mạng trong toàn miền Hậu Giang. Đồng chí Trần Thị Thơ (còn gọi là Quyền), một đảng viên hoạt động rất tích cực lúc bấy giờ được giao nhiệm vụ tìm thuê một căn nhà thuận lợi cho việc đi lại để làm cơ quan hoạt động trong khu vực chợ Bình Thủy. Trong một đêm giữa tháng 9/1929, tại một căn nhà (nay là số nhà 34/7, đường Bùi Hữu Nghĩa, phường Bình Thủy, quận Bình Thủy, thành phố Cần Thơ), đã diễn ra sự kiện quan trọng đối với Đảng bộ miền Hậu Giang. Đó là Hội nghị thành lập “Đặc ủy An Nam Cộng sản Đảng Hậu Giang” do đồng chí Châu Văn Liêm chủ trì. Đồng chí thay mặt tổ chức cấp trên chỉ đạo bầu Ban Chấp hành Đặc ủy đầu tiên gồm các đồng chí: Ung Văn Khiêm, Hà Huy Giáp, Nguyễn Văn Tây, Nguyễn Văn Trí. Đồng chí Ung Văn Khiêm được cử làm Bí thư.

Thực hiện chủ trương của Đặc ủy An Nam Cộng sản Đảng Hậu Giang, các đồng chí trong Đặc ủy tiến hành xây dựng các chi bộ đảng ở cơ sở, trong đó có Chi bộ Cờ Đỏ. Đây là chi bộ Đảng đầu tiên của Cần Thơ được thành lập vào ngày 10 tháng 11 năm 1929 do đồng chí Hà Huy Giáp làm Bí thư Chi bộ.

Đặc ủy Hậu Giang là tổ chức cấp Liên Tỉnh ủy đầu tiên ở miền Hậu Giang, có nhiệm vụ lãnh đạo phong trào cách mạng và xây dựng các tổ chức Đảng trong toàn miền Hậu Giang như: Cần Thơ, Sóc Trăng, Vĩnh Long, Trà Vinh, Bạc Liêu, Rạch Giá, Sa Đéc, Long Xuyên…

Từ khi được thành lập Đặc ủy Hậu Giang đã xây dựng một loạt các tổ chức cơ sở Đảng ở khắp miền Hậu Giang. Lực lượng quần chúng ngày càng tập hợp đông đảo dưới sự lãnh đạo của Đảng, góp phần quan trọng trong việc tiến tới thống nhất Đảng thành một tổ chức Đảng duy nhất để lãnh đạo phong trào cách mạng Việt Nam.

Sau khi ba tổ chức Đảng trong nước được thống nhất thành Đảng Cộng sản Việt Nam, Đặc ủy Hậu Giang trực thuộc Xứ ủy Nam kỳ. Trong điều kiện thuận lợi đã thống nhất Đảng, Đặc ủy Hậu Giang càng nỗ lực hoạt động hơn, nhiều chi bộ cơ sở được phát triển, phong trào cách mạng dâng lên mạnh mẽ.

Tháng 4/1930, do yêu cầu bảo đảm bí mật, an toàn cho cơ sở, Đặc ủy Hậu Giang được chuyển qua tỉnh Sa Đéc, tiếp tục lãnh đạo phong trào cách mạng ở miền Hậu Giang phát triển theo từng chặng đường của cách mạng.

Đặc ủy Hậu Giang đã đặt nền tảng đầu tiên trong việc xây dựng tổ chức cơ sở Đảng ở các tỉnh miền Hậu Giang, các đồng chí trong Đặc ủy đã đi sâu sát vào quần chúng nhân dân xây dựng lực lượng và phát triển phong trào cách mạng đi đến thắng lợi. Với ý nghĩa lịch sử đó, ngày 25/01/1991, Cơ quan Đặc ủy An Nam Cộng sản Đảng Hậu Giang (1929 – 1930) đã được Bộ Văn hóa - Thông tin ban hành Quyết định số 154-QĐ xếp hạng là Di tích lịch sử cấp quốc gia.

Phạm Thị Kim Phương